Nguyên nhân gây ung thư – Giật mình vì 80% người Việt đang mắc phải

Tại sao ung thư xảy ra ở người này nhưng người khác thì không? Đây vẫn là một ẩn số lớn chưa có giải đáp. Tuy vậy, các nhà khoa học đã tìm ra những yếu tố nguy cơ làm gia tăng khả năng mắc bệnh ung thư ở một người. Nắm chắc các các nguyên nhân gây ung thư và các biện pháp phòng ngừa dưới đây sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe trước khi quá muộn.

1. Nguyên nhân và yếu tố gây ung thư

Ung thư hình thành chủ yếu do 3 nhóm tác nhân là vật lý, sinh học và hóa học. Trong đó các nguyên nhân và cơ chế gây ung thư hàng đầu gây phải kể đến như:

1.1. Nguyên nhân mắc bệnh ung thư – Do di truyền

Ung thư là kết quả của quá trình tích lũy đột biến gen. Đa phần những đột biến này xảy ra khi cơ thể thường xuyên chịu tác động từ các tác nhân môi trường, số ít còn lại là do di truyền. 

Các chuyên gia đã chỉ ra, người mắc ung thư do di truyền chiếm tỷ lệ  5-10% trên tổng số bệnh nhân ung thư. Trong đó, có khoảng hơn 20 loại ung thư có tính di truyền trong gia đình như ung thư dạ dày, ung thư tuyến tiền liệt, ung thư buồng trứng..

Hội chứng Lynch là đột biến gen di truyền điển hình liên quan đến nguy cơ hình thành ung thư (đặc biệt là ung thư tử cung và ruột kết). Đây là hội chứng rối loạn gen trội trên nhiễm sắc thể thường, từ đó làm cản trở đến quá trình sửa chữa DNA.

Bên cạnh đó, yếu tố di truyền do đột biến gen BRCA  làm gia tăng nguy cơ mắc ung thư buồng trứng, ung thư vú và ung tuyến tiền liệt nhiều hơn so với dân số chung.

1.2. Nguyên nhân gây ra ung thư – Do chế độ ăn uống thiếu lành mạnh

Bạn có biết: Dinh dưỡng và bệnh ung thư có mối quan hệ mật thiết với nhau. Chế độ ăn uống không lành mạnh có thể làm tăng nguy cơ gây ung thư. Và ngược lại, khẩu phần ăn khoa học giúp đẩy lùi và kiểm soát tốt bệnh. 

Điều này được lý giải trên các phương diện sau:

• Một số loại thực phẩm, đồ uống trên thị trường hiện nay chứa nhiều chất độc hại gây ung thư
• Sự hiện diện của các chất có lợi trong thực phẩm như chất xơ, vitamin a.. đóng vai trò tích cực trong việc giảm thiểu nguy cơ ung thư. 
• Mất cân đối trong khẩu phần ăn (ở dạng thừa hoặc dạng thiếu) gây ra sự thiếu hụt chất dinh dưỡng, khiến cơ thể suy nhược, dễ bị tế bào ung thư tấn công.

1.3. Do lối sống không lành mạnh

Các tế bào chứa các gen đột biến liên tục tích lũy và phát triển cho đến khi hình thành ung thư. Theo các nghiên cứu, hầu hết đột biến gen này xuất phát từ môi trường và thói quen sống thiếu khoa học. 

Những thói quen không lành mạnh là nguyên nhân chính bùng phát ung thư phải kể đến:

1.3.1. Hút thuốc lá

Hút thuốc lá là nguyên nhân gây nhiều bệnh ung thư như miệng, thanh quản, thực quản, họng, thận, bàng quang, gan…(trong đó ung thư phổi chiếm đến 80%). Hơn nữa, những người thường xuyên hít phải khói thuốc lá từ người khác cũng có nguy cơ mắc ung thư cao hơn.

Tại sao lại như vậy? Bởi vì trong khói thuốc lá chứa khoảng hơn 7.000 loại hóa chất, trong đó có 70 loại chất gây ung thư. Hydrocarbon thơm, 3 – 4 Benzopyren chính là những hợp chất điển hình gây ung thư rõ nhất trong thực nghiệm. 

1.3.2. Lạm dụng rượu bia

Rượu bia là tác nhân chính thúc đẩy sản xuất các hóa chất gây ung thư.  Các chất kích thích từ rượu bia khi đi vào cơ thể sẽ gây ra những tác động tiêu cực như: 

• Làm tổn thương các tế bào và gây biến đổi DNA.
• Giảm khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng ở những người có lượng folate thấp. Lượng folate giảm thấp là một trong những nhân tố dẫn đến ung thư vú và đại trực tràng.
• Tạo môi trường thuận lợi cho hóa chất độc hại dễ dàng thâm nhập vào các tế bào ở đường tiêu hóa. 
• Làm tăng nồng độ Estrogen, gây nguy cơ ung thư vú.

1.3.3. Thói quen lười vận động

Theo IARC (Cơ quan nghiên cứu Ung thư quốc tế), thói quen lười vận động có thể khiến các tế bào mỡ dư thừa lâu ngày tích tụ gây tình trạng thừa cân, béo phì. Từ đó, kích thích sản xuất hormone estrogen và insulin, thúc đẩy nguy cơ ung thư. 

1.4. Sống hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm

Sống và làm việc trong môi trường ô nhiễm đồng nghĩa với việc bạn phải tiếp xúc hằng ngày với những tác nhân gây ung thư như hóa chất (amiăng, benzen…), virus, bột talc và các nguồn phóng xạ khác nhau. 

Những tác nhân trên khi đi vào cơ thể làm tổn thương ADN, lâu dần hình thành bệnh ung thư. Một vài yếu tố môi trường khác cũng có thể là nguyên nhân gây ung thư, phải kể đến :

• Phơi nhiễm hóa chất
• Lạm dụng thuốc nội tiết
• Thường xuyên tiếp xúc với vật liệu phóng xạ
• Biện pháp xạ trị và hóa trị liều cao

1.5. Tuổi tác

Nghiên cứu mới nhất từ của Viện Ung thư Quốc gia Hoa kỳ đã chỉ ra “Độ tuổi trung bình chẩn đoán mắc ung thư là 66 tuổi”. Điều này cho thấy yếu tố tuổi tác có liên quan mật thiết đến bệnh ung thư. Những người lớn tuổi có nguy cơ mắc ung thư cao hơn những người trẻ.

Tuổi càng cao, quá trình lão hóa càng đẩy nhanh, cơ chế sinh sản của tế bào ngày càng kém đi đồng nghĩa với khả năng phát triển ung thư cũng cao hơn. 

1.6. Tiếp xúc với các bức xạ

Tiếp xúc với các bức xạ lâu ngày cũng là nguyên nhân gây ra các bệnh ung thư hàng đầu bạn nên lưu tâm. Có hai loại bức xạ chính là bức xạ ion hóa và bức xạ cực tím. Cụ thể

Bức xạ ion hóa: Tia phóng xạ phát ra nguồn phóng xạ tự nhiên hoặc nguồn xạ nhân tạo có khả năng ion hóa vật chất khi bị chiếu xạ. Chúng chính là tác nhân gây nên các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, tuyến giáp và bạch cầu. 

Bức xạ cực tím: Bức xạ cực tím (tia UV) có nhiều trong ánh sáng mặt trời. Khi tiếp xúc nhiều với loại tia này, cơ thể có khả năng bị ung thư cao. Điều này lý giải tại sao những người nông dân, thợ xây dựng…thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng có tỷ lệ ung thư tế bào vảy, ung thư da và ung thư tế bào đáy cao hơn hẳn so với những người làm việc trong nhà.

1.7. Nguyên nhân gây ung thư do nhiễm virus, vi khuẩn, ký sinh trùng

Các tác nhân truyền nhiễm, bao gồm vi khuẩn, virus và ký sinh trùng có thể làm tăng nguy cơ ung thư. Cơ thể bị nhiễm những tác nhân này là điều cực kỳ nghiêm trọng bởi một khi chúng đã xâm nhập vào tế bào thì tốc độ lây lan cực nhanh. 

Virus gây ung thư

Một số virus đi vào cơ thể sẽ “Chiếm quyền điều khiển” của tế bào để tạo ra nhiều virus hơn. Quá trình chèn RNA, DNA của virus vào tế bào chủ sẽ gây biến đổi gen và đẩy tế bào trở thành ung thư.

Các loại virus gây ung thư ở người phải kể đến: Epstein Barr virus, Human papillomavirus; Human immunodeficiency virus ( HIV), Hepatitis B, C virus; Human T-lymphotropic virus 1, Human Herpesvirus 8…Đa phần các loại  virus này có thể lây truyền qua đường máu hoặc các chất dịch cơ thể khác. 

Vi khuẩn gây ung thư

Một số loại vi khuẩn có thể lây nhiễm ở người và gây ra nhiều bệnh, trong đó có ung thư. Ví dụ như vi khuẩn H pylori có thể gây ung thư dạ dày. 

Ký sinh trùng liên quan tới bệnh ung thư

Sán Schistosoma được coi là ký sinh trùng nguy hiểm có khả năng gây ung thư. Chúng thường xuất hiện với ung thư bàng quang và ung thư  niệu quản.

2. Các biện pháp phòng ngừa ung thư

Ung thư là căn bệnh nguy hiện, khó chữa trị và tỷ lệ tử vong cao. Bởi vậy, hãy tự bảo vệ mình bằng cách áp dụng những cách phòng ngừa ung thư đơn giản mà hiệu quả dưới đây.

2.1. Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh

Ăn uống lành mạnh là biện pháp phòng chống bệnh ung thư hàng đầu được các chuyên gia khuyến khích. Chế độ dinh dưỡng khoa học giúp cơ thể khỏe mạnh, tăng cường sức đề kháng và chống lại các tác nhân gây bệnh. 

Bữa ăn hằng ngày cần có đủ các nhóm dưỡng chất và tăng cường các loại rau củ quả. Hạn chế tiêu thụ những đồ ăn chứa hàm lượng calo cao, chất béo có nguồn gốc từ động vật, đường tinh chế, đồ ăn chế biến sẵn, rượu bia…Ưu tiên sử dụng chất béo lành mạnh như dầu ô liu, bơ và cá thay thế thịt đỏ.

Nếu có thể, hãy học cách mua đồ tươi sống và tự nấu ăn hằng ngày để đảm bảo dinh dưỡng và vệ sinh. Đừng quên học thói quen ăn chậm, nhai kỹ.  

2.2. Duy trì thói quen tập thể dục đều đặn

Lối sống ngăn ngừa ung thư hiệu quả tiếp theo bạn nên áp dụng là thói quen tập thể dục đều đặn. 

Ngoài việc kiểm soát cân nặng và đem lại một thân hình dẻo dai, săn chắc, hoạt động thể thao còn giúp tăng cường sức khỏe, đẩy lùi bệnh ung thư. 

Để đạt được lợi ích tối đa về sức khỏe, bạn nên tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày tùy thuộc vào bộ môn vận động và tình trạng cơ thể.

2.3. Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời

Tia UV có trong ánh mặt trời có thể gây cháy nắng, tổn thương da, thậm chí là ung thư da. Bởi vậy, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời cũng là cách thức phòng ngừa ung thư bạn nên lưu tâm. Để thực hiện hiệu quả biện pháp này, hãy thực hiện theo hướng dẫn sau:

• Tránh ra đường vào khung giờ từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều bởi đây được cho là thời điểm chỉ số tia UV cao nhất.
• Bôi kem chống nắng và trang bị đầy đủ đồ bảo hộ (áo, khẩu trang, mũ, găng tay….) để bảo vệ cơ thể tốt nhất trước tia cực tím.
• Hạn chế sử dụng đèn cực tím và giường tắm nắng bởi chúng có thể khiến những tế bào đột biến phát sinh có tính chất tương tự ánh mặt trời. 
• Tránh xa thuốc lá: Như đã phân tích ở trên, khói thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư. Cả người trực tiếp hút và người sống môi trường nhiều khói thuốc đều có nguy cơ cao mắc bệnh. Để bảo vệ sức khỏe cho chính mình, những người thân yêu và cộng đồng, hãy cai thuốc lá ngay từ hôm ngay. Đừng để đến lúc bị bệnh rồi mới thấy hối tiếc nói hai từ “Giá như”.
• Tiêm phòng vắc xin cũng là biện pháp bảo vệ cơ thể khỏi các loại virus gây ung thư. Một số loại vắc xin hiệu quả được nhiều người sử dụng hiện nay phải kể đến: vacxin viêm gan B, vacxin HPV

2.6. Khám sức khỏe định kỳ

Theo thống kê, đa phần các các ca bệnh ung thư được phát hiện đều ở giai đoạn muộn. Điều này gây khó khăn cho quá trình điều trị và tiên lượng sống của bệnh nhân. 

Khám sức khỏe và tầm soát ung thư định kỳ  là phương pháp giúp bạn phát hiện những mầm mống ung thư ngay từ khi chúng mới khởi phát trong cơ thể. Từ đó, có những biện pháp xử lý kịp thời và nâng cao hiệu quả điều trị. 

2.7. Phòng ngừa lây nhiễm các loại virus, vi khuẩn có khả năng gây ung thư

Phòng ngừa lây nhiễm các loại virus, vi khuẩn có khả năng gây ung thư cũng là chiến thuật phòng tránh ung thư hiệu quả bạn nên áp dụng, bao gồm: 

Quan hệ tình dục an toàn

Quan hệ tình dục an toàn giúp bạn hạn chế mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục như HPV, HIV. Đa phần những người nhiễm virus HIV đều có nguy cơ cao mắc ung thư gan, phổi, hậu môn so với những người khỏe mạnh khác. Mặc khác, nếu bị lây nhiễm virus HPV, người bệnh có khả năng bị ung thư cổ tử cung, hậu môn, âm đạo, dương vật và cổ họng. 

Để quan hệ tình dục an toàn và lành mạnh, hãy tuân thủ nguyên tắc sử dụng bao cao su, vệ sinh vùng kín sạch sẽ và  chỉ quan hệ chung thủy một bạn tình.

Không dùng chung bơm kim tiêm

Việc dùng chung bơm kim tiêm là một trong những nguyên nhân gây truyền nhiễm virus, vi khuẩn gây bệnh ung thư. Máu của người mắc HIV hoặc  viêm gan có thể đọng lại trong kim và ống tiêm sau khi sử dụng, việc dùng lại chúng có nguy cơ truyền bệnh cho người kế tiếp. 

Bởi vậy, tuyệt đối không chung  bơm kim tiêm. Thay vào đó, sử dụng bơm tiêm mới hoàn toàn và đảm bảo vô trùng. 

Không ăn chung bát 

Vi khuẩn HP có thể dẫn tới viêm dạ dày mạn tính và là nguyên nhân chính gây loét dạ dày, ung thư dạ dày. Để hạn chế nguy cơ lây nhiễm vi khuẩn HP, cách tốt nhất là không ăn chung bát ăn, không gắp thức ăn, mớm cơm hay thổi canh cho nhau. 

Trên đây là tổng hợp các giải đáp xoay quanh chủ đề “Nguyên nhân gây ung thư và các biện pháp phòng ngừa”. Hãy chia sẻ đến người thân và bạn bè để cùng nhau bảo vệ sức khỏe, đẩy lùi ung thư. Áp dụng những kiến thức trên sẽ giúp bạn chủ động thực hiện biện pháp bảo vệ sức khỏe, đẩy lùi ung thư.