10 điều quan trọng cần nhớ về xạ trị ung thư
Cùng với phẫu thuật và hoá trị, xạ trị là một trong 3 phương pháp chính được sử dụng phổ biến trong điều trị ung thư. Vậy xạ trị ung thư được chỉ định khi nào? Quy trình xạ trị ra sao? Tác dụng phụ và những lưu ý khi xạ trị là gì? Để hiểu rõ hơn về phương pháp này, mời bạn cùng theo dõi bài viết dưới đây!
1. Xạ trị ung thư là gì?
Xạ trị hay còn gọi là liệu pháp xạ trị, là phương pháp điều trị ung thư sử dụng bức xạ để tiêu diệt tế bào ung thư và thu nhỏ kích thước khối u.
Các bức xạ hoạt động bằng cách phá vỡ DNA của tế bào ung thư thành các đoạn nhỏ. Điều này làm gián đoạn quá trình phát triển, phân chia của tế bào ung thư và khiến nó bị chết đi. Tuy nhiên, các tế bào bình thường gần đó cũng có thể bị ảnh hưởng bởi tia xạ nhưng hầu hết chúng có thể phục hồi theo thời gian.
Xạ trị ung thư là liệu pháp tại chỗ, tức là nó chỉ tác động tới phần cơ thể cần điều trị. Vì vậy nó ít ảnh hưởng tới những phần còn lại của cơ thể như phương pháp hoá trị ung thư.
2. Xạ trị được chỉ định cho những bệnh ung thư nào?
Xạ trị có thể được sử dụng để điều trị mọi loại ung thư. Trên thực tế, hơn một nửa số người mắc bệnh ung thư được chỉ định xạ trị như là một phần của quá trình điều trị. Quyết định chỉ định xạ trị phụ thuộc vào loại ung thư, giai đoạn ung thư cũng như tình trạng sức khoẻ của người bệnh.
Trong đó, phương pháp xạ trị ngoài thường được các bác sĩ sử dụng để điều trị các loại ung thư sau:
- Ung thư vú
- Ung thư phổi
- Ung thư tuyến tiền liệt
- Ung thư đại trực tràng
- Ung thư đầu hoặc cổ
Trong khi đó, liệu pháp xạ trị áp sát thường hiệu quả với ung thư ở một số bộ phận của cơ thể, gồm cổ tử cung, âm đạo, trực tràng, đầu và cổ, mắt. Các bác sĩ cũng có thể sử dụng phương pháp này với một số bệnh ung thư như:
- Ung thư tuyến tiền liệt
- Ung thư não
- Ung thư phổi
- Ung thư da
- Ung thư vú
- Ung thư thực quản
- Ung thư hậu môn
- Ung thư bàng quang
3. Mục tiêu của xạ trị là gì?
Xạ trị có thể được sử dụng đơn độc để điều trị ung thư hoặc cũng có thể được phối với với các phương pháp khác như hoá trị hoặc phẫu thuật để nâng cao hiệu quả điều trị.
Mục tiêu của xạ trị gồm:
- Chữa khỏi hoặc thu nhỏ kích thước khối u ở giai đoạn đầu: Ở giai đoạn đầu, kích thước khối u còn nhỏ nên xạ trị thường được chỉ định nhằm mục đích loại bỏ hoàn toàn tế bào ung thư ra khỏi cơ thể. Xạ trị có thể được chỉ định đơn độc hay kết hợp với các phương pháp khác nhằm nâng cao hiệu quả điều trị.
- Ngăn ngừa ung thư di căn tới các bộ phận khác trong cơ thể: Ung thư có khả năng lây lan tới các bộ phận khác trong cơ thể. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể thực hiện xạ trị ở vùng cơ thể nhiều khả năng ung thư sẽ di căn tới nhằm tiêu diệt các tế bào ung thư trước khi chúng hình thành nên những khối u tại đây.
- Giảm nhẹ triệu chứng khi ung thư tiến triển: Ở giai đoạn muộn, ung thư đã lây lan tới các bộ phận khác trong cơ thể và gây ra nhiều triệu chứng khó chịu, ảnh hưởng tới cuộc sống của người bệnh. Lúc này, xạ trị có thể được chỉ định để thu nhỏ kích thước khối u nhằm làm giảm bớt một số triệu chứng khó chịu cho người bệnh như đau, khó thở, khó nuốt, tắc ruột.
- Điều trị ung thư tái phát: Đối với ung thư tái phát, xạ trị có thể được sử dụng để điều trị ung thư hoặc làm giảm nhẹ triệu chứng khó chịu của bệnh. Tuy nhiên, xạ trị có được chỉ định trong trường hợp này hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố như khả năng đáp ứng của khối u với tia xạ trong lần điều trị trước đó,…
4. Các hình thức xạ trị
Có 3 hình thức xạ trị chính là xạ trị ngoài, xạ trị trong và xạ trị hệ thống.
4.1. Xạ trị ngoài
Đây là hình thức xạ trị phổ biến nhất trong điều trị ung thư hiện nay. Với xạ trị ngoài, một thiết bị được sử dụng để chiếu các tia X từ bên ngoài cơ thể hướng trực tiếp vào khối u.
Phương pháp xạ trị này thường tác động lên một vùng diện tích lớn của cơ thể và nó có thể được sử dụng để điều trị cùng lúc nhiều vùng như các khối u và các hạch bạch huyết lân cận.
Trong quá trình trị liệu, người bệnh sẽ nằm bất động trên bàn trong khi thiết bị xạ trị di chuyển khắp cơ thể để hướng liều lượng bức xạ chính xác vào khối u từ nhiều góc độ. Kích thước và hình dạng của chùm tia bức xạ được điều chỉnh cẩn thận để truyền liều tới khối u mà không ảnh hưởng tới các mô bình thường khác.
Xạ trị ngoài có thể được thực hiện bằng một trong 6 cách sau:
- Xạ trị điều biến liều (IMRT): Sử dụng các chùm tia bức xạ được điều chỉnh đúng với hình dạng khối u để giảm thiểu các tổn thương tới các mô lành lân cận.
- Xạ trị có hướng dẫn của hình ảnh (IGRT): Khối u được chụp ảnh trước nhằm lên kế hoạch và hướng điều trị cụ thể.
- Xạ trị không gian 3 chiều (3D-CRT): Khối u được chụp ảnh 3 chiều để làm căn cứ chiếu chùm tia bức xạ liều cao chính xác vào khối u, nhờ đó giảm ảnh hưởng của bức xạ tới các tế bào bình thường khác.
- Xạ phẫu: Phương pháp này hoạt động bằng cách chiếu các chùm tia xạ tập trung từ nhiều hướng để phát ra một liều xạ mạnh nhắm thẳng vào khối u.
- Xạ trị lập thể: Dựa vào hình ảnh chi tiết của khối u, lên kết hoạch điều trị bằng máy tính 3D và thiết lập phương án điều trị để đưa ra liều lượng xạ trị chính xác nhất.
- Xạ trị bằng máy cung cấp liều xạ từng lát để tiêu diệt nhiều mục tiêu cùng lúc.
4.2. Xạ trị trong
Xạ trị trong hay còn gọi là xạ trị áp sát. Thông qua siêu âm, X-Quang hay CT, một nguồn phóng xạ được đưa vào bên trong cơ thể bằng cách cấy phóng xạ vào trong khối u hoặc phần tiếp giáp với khối u. Trong thời gian được điều trị, người bệnh sẽ được cách ly để tránh lây nhiễm phóng xạ cho người khác.
4.3. Xạ trị hệ thống
Với hình thức này, các thuốc phóng xạ được đưa vào cơ thể thông qua đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch. Xạ trị toàn thân thường được chỉ định cho những bệnh nhân ung thư xương, ung thư tuyến giáp.
Nếu sử dụng liều thấp, người bệnh có thể không cần nằm viện. Tuy nhiên, với liều cao thì người bệnh cần nằm viện và được cách ly để tránh lây nhiễm phóng xạ cho người khác.
5. Quy trình xạ trị diễn ra như thế nào?
Quá trình xạ trị ung thư bao gồm các bước sau đây:
- Thăm khám trước khi xạ trị: Người bệnh được thăm khám lâm sàng và thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh như X-Quang, CT để xác định giai đoạn bệnh nhằm đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp
- Chụp CT mô phỏng khu vực cần được xạ trị
- Lên kế hoạch xạ trị: Bác sĩ lên kế hoạch chi tiết về hình thức xạ trị, liều lượng và thời gian xạ trị phù hợp cho từng bệnh nhân.
- Tiến hành xạ trị buổi đầu: Xạ trị buổi đầu sẽ giúp bác sĩ theo dõi về khả năng đáp ứng cũng như phản ứng của cơ thể bệnh nhân để từ đó có sự điểu chỉnh cho phù hợp
- Tiến hành xạ trị theo phác đồ: Thời gian xạ trị có thể kéo dài vài tuần. Trong khoảng thời gian này, bác sĩ sẽ theo dõi liên tục để có sự điều chỉnh và hỗ trợ kịp thời cho bệnh nhân
6. Tác dụng phụ của phương pháp xạ trị ung thư
Ngoài việc tiêu diệt tế bào ung thư, xạ trị có thể làm tổn thương các mô bình thường ở khu vực được điều trị.
Tác dụng phụ của xạ trị phụ thuộc vào liều lượng bức xạ sử dụng và phần cơ thể được chiếu xạ. Người bệnh có thể gặp phải các tác dụng phụ ngắn hạn và dài hạn hoặc có thể không có tác dụng phụ nào cả.
Một số tác dụng phụ, biến chứng mà bệnh nhân có thể gặp phải sau khi tiến hành xạ trị gồm:
- Mệt mỏi
- Kích ứng vùng da điều trị’
- Buồn nôn và nôn mửa
- Xạ trị vùng đầu và cổ: gây khô miệng, khó nuốt, đau rát họng, thay đổi khẩu vị, buồn nôn, loét miệng, sâu răng
- Xạ trị vùng ngực: khó nuốt, ho, khó thở
- Xạ trị vùng bụng: buồn nôn, nôn, tiêu chảy
- Xạ trị vùng chậu: tiêu chảy, đi tiểu thường xuyên, rối loạn chức năng tình dục.
- Làm tăng nguy cơ mắc ung thư thứ phát.
Hầu hết những tác dụng phụ này sẽ biến mất theo thời gian sau khi ngừng điều trị.
Xem thêm:
Phương pháp điều trị đích trong ung thư và thông tin cần biết
10 phương pháp chữa ung thư không dùng thuốc
7. Chi phí xạ trị ung thư
Xạ trị ung thư hết bao nhiêu tiền là vấn đề nhận được sự quan tâm đông đảo của bệnh nhân. Nhìn chung, xạ trị ung thư thường khá tốn kém bởi phương pháp này sử dụng các thiết bị hiện đại.
Rất khó để trả lời chính xác chi phí cho một lần xạ trị bởi nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố như hình thức xạ trị, tần suất xạ trị, thời gian xạ trị, khả năng đáp ứng với điều trị,…
Nếu người bệnh tham gia Bảo hiểm y tế sẽ được giảm một phần chi phí xạ trị. Mức chi trả tuỳ thuộc vào loại bảo hiểm, thời gian tham gia của người bệnh. Vì vậy, bệnh nhân nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ để chủ động trong việc chuẩn bị tài chính.
8. Cần chuẩn bị gì trước khi xạ trị ung thư?
Để quá trình xạ trị diễn ra thuận lợi và đạt hiệu quả tốt nhất, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau đây:
- Chuẩn bị tốt về mặt tâm lý, cần giữ tình thần lạc quan, thoải mái, tránh căng thẳng, sợ hãi.
- Tăng cường thể chất bằng cách bổ sung đầy đủ dinh dưỡng. Người bệnh có thể tham khảo bài viết “ung thư nên ăn gì, kiêng gì?” để biết những loại thực phẩm nên ăn và nên tránh.
- Dành nhiều thời gian để nghỉ ngơi, tránh thức khuya
- Tăng cường vận động, thể dục để nâng cao sức khoẻ.
- Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ về những điều cần chuẩn bị trước khi xạ trị
Xem thêm:
9. Chăm sóc bệnh nhân sau xạ trị
Sau xạ trị người bệnh có thể xuất hiện các tác dụng phụ. Do vậy, chăm sóc bệnh nhân ở giai đoạn này đóng vai trò hết sức quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình hồi phục của người bệnh.
Người nhà cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Chăm sóc vùng da xạ trị: Vùng da xạ trị cần được vệ sinh sạch sẽ, tránh cọ sát cũng như hạn chế tối đa kích thích về mặt hoá học và vật lý để không làm da bị tổn thương thêm.
- Xây dựng chế độ dinh dưỡng cho người ung thư sau xạ trị cần đảm bảo bổ sung đầy đủ các nhóm chất, đặc biệt cần tăng cường rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu protein,… để tăng cường hệ miễn dịch, nâng cao thể trạng, giúp bệnh nhân nhanh chóng phục hồi.
- Nếu người bệnh cảm thấy khó nuốt thì cần chế biến thức ăn mềm cho người bệnh.
- Theo dõi và thông báo ngay cho bác sĩ khi có những dấu hiệu bất thường.
Xem thêm:
Hối hận vì không dùng đồ “bổ dưỡng” giai đoạn hóa xạ trị
Bật mí 16 loại rau tốt cho bệnh nhân ung thư
Sữa cho bệnh nhân ung thư: Hiểu rõ để lựa chọn đúng!
10. Giải đáp thắc mắc liên quan tới xạ trị ung thư
Dưới đây là một số thắc mắc liên quan tới xạ trị ung thư
10.1. Xạ trị có hết ung thư không?
Đáp án cho câu hỏi “xạ trị có hết ung thư không?” là tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể như loại ung thư, giai đoạn bệnh, tình trạng sức khoẻ của người bệnh,…
Ở giai đoạn sớm, khi khối u vẫn còn nhỏ có thể được loại bỏ hoàn toàn ra khỏi cơ thể bằng xạ trị riêng lẻ hoặc phối hợp xạ trị với các phương pháp khác như phẫu thuật, hoá trị.
Tuy nhiên, khi ung thư đã lây lan tới các bộ phận khác trong cơ thể thì xạ trị chỉ đóng vai trò giúp giảm nhẹ triệu chứng chứ không thể chữa khỏi được.
10.2. Xạ trị có đau không?
Quá trình xạ trị hầu như không gây ra đau đớn gì cho người bệnh. Tuy nhiên, nếu sử dụng hình thức xạ trị áp sát, bạn có thể cảm thấy hơi khó chịu khi cấy ghép nguồn phóng xạ vào trong cơ thể.
